សាន់ រឿង៖ រដ្ឋប្រហារមិនបានជោគជ័យប្រឆាំងនឹងប៉ុល ពត នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៦
ប្រភពរូបថត៖ ហ្គូណា ប៊ឺកស្ត្រម (ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៧៨)/បណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា
សាន់ រឿង[1] ភេទប្រុស អាយុ៦៩ឆ្នាំ មានទីកន្លែងកំណើតនៅភូមិពាមលាន់ ឃុំល្វា ស្រុកព្រៃឈរ ខេត្ដកំពង់ចាម។ សាន់ រឿង បាននិយាយពីបទពិសោធន៍របស់ខ្លួនថា៖ «នៅឆ្នាំ១៩៧២ ខ្ញុំបានចូលបម្រើក្នុងចលនាបដិវត្ដន៍ខ្មែរក្រហម។ ខ្ញុំបានឈប់រៀនត្រឹមថ្នាក់ទី១០ពីសង្គមចាស់។ ខ្ញុំចេះអក្សរបានបន្ដិចបន្ដួច។ នៅពេលដែលលន់ នល់ ធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្ដេចព្រះ នរោត្ដម សីហនុ ចេញពីតំណែងព្រះប្រមុខរដ្ឋ ខ្ញុំមានវ័យ១៧ឆ្នាំ។ ខ្ញុំបានចូលរួមធ្វើបាតុកម្ម។
ខ្ញុំបានឮក្រុមបាតុករប្រឆាំងនឹង លន់ នល់ ស្រែកឡើងថា៖ «ជយោសម្ដេចឪ អ្នកណាមិនទៅកាប់ចោល!»។ ប្រជាជនម្នាក់ៗសុទ្ធតែមានជំនឿយ៉ាងមុះមុតលើសម្ដេចព្រះ នរោត្ដម សីហនុ ថានៅពេលណាមួយនឹងយាងព្រះអង្គឲ្យត្រលប់មកដឹកនាំប្រទេសជាថ្មីម្ដងទៀត។ ក្រុមបាតុករបានធ្វើដំណើរនៅលើស្ពានជ្រោយចង្វារប្រឆាំងនឹងទាហាន លន់ នល់ ខណៈដែលទាហានទាំងនោះបានធ្វើជារនាំងការពារ និងហាមឃាត់មិនឲ្យឈានជំហានទៅមុខទៀត។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ខ្ញុំឃើញថា ក្រុមបាតុករមិនបានបញ្ឈប់សកម្មភាពរបស់ខ្លួនទេ ដែលបណ្ដាលឲ្យទាហាន លន់ នល់ បាញ់ស្រោចស្លាប់អស់ជាច្រើននាក់។
កងទ័ព លន់ នល់ បានប្រកាសបកត្រលប់វិញថា៖ «សម្ដេច សីហនុ មាននិន្នាការទៅរកក្រុមកុម្មុយនីស្ដនិយម និងបានលក់ឧត្ដមគតិទៅឲ្យពួកបរទេស»។ ការធ្វើបាតុកម្មបានជម្រុញឲ្យយើងរឹតតែផ្ទុះកំហឹងឡើង ជាពិសេស គឺចលនាតស៊ូប្រឆាំងនឹងពួកចក្រពត្ដិនិយមសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលបានជួយគាំទ្រដល់ លន់ នល់ និងកំហឹងវណ្ណៈ។ កម្លាំងខ្មែរក្រហមបានរីកសាយកាន់តែធំធាត់ឡើង ដោយសារតែបណ្ដាប្រជាជននៅតាមជនបទស្រែចម្ការ បានយល់ឃើញរួមគ្នាការប្រឆាំងជាមួយចក្រពត្ដិនិយម, ការទទួលការជិះជាន់, ការប្លន់ទ្រព្យសម្បត្ដិ, អំពើពុករលួយ, អំពើហិង្សា និងការប៉ះពាល់ដោយសារការទម្លាក់គ្រាប់ពីទាហាន លន់ នល់ មកលើភូមិស្ថានរបស់ខ្លួន។ ប្រជាជនខ្លះក៏ទទួលរងការចោទប្រកាន់ថាមានជាប់និន្នាការជាមួយខ្មែរក្រហមដែរ ដូច្នេះ បានប្រឈមនឹងការចាប់ខ្លួនពីទាហាន លន់ នល់។
ដំបូងខ្ញុំបានហាត់រៀនអំពីយុទ្ធសាស្រ្ដសង្គ្រាមរួមមាន ការវាយថ្មើរជើង, ចុចមីន, កន្ដ្រាក់មីន និងវាយការពារ។ យើងបានហាត់រៀនទាំងទ្រឹស្ដី និងមនោគមន៍វិជ្ជាពី នួន ជា ដោយផ្ដោតសំខាន់ទៅលើការតស៊ូវណ្ណៈតាមរយៈការជិះជាន់, ការកាប់សម្លាប់, ការកេងប្រវ័ញ្ច, ការទារពន្ធដារ, អំពើពុករលួយ និងភាពមិនប្រក្រតីនៃតុលាការ។ បន្ទាប់មក ខ្ញុំបានចូលទៅក្នុងកងទ័ពតំបន់៤១ ចល័តភូមិភាគឧត្ដរ។ មុខសញ្ញាធ្វើការរបស់យើង គឺសមរភូមិព្រៃទទឹង, ស្គន់, ព្រែកក្ដាម, កោះត្រឡាចលើ, កោះត្រឡាចក្រោម, ជើងព្រៃ, ថ្នល់កែង, សំបូរ, សង្កើច, ឡជីកង់, ជ្រោយជីហួរ, ព្រែកតាមាក់, ស្ពានតាមិន, ស្ពានតាពេច, រោងចក្រកង់, រោងចក្រភួយ និងខ្លាគ្រហឹម។ ភាគច្រើន យើងប្រយុទ្ធនៅទល់មុខគីឡូលេខ៦ ឬទល់មុខឬស្សីកែវ វិហារឥស្លាម។ ការវាយប្រហារនេះបានធ្វើឲ្យជនជាតិខ្មែរ-អ៊ិស្លាមភាគច្រើន រត់ទៅចូលរួមជាមួយទាហាន លន់ នល់។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី កងអង្គភាពរបស់ខ្ញុំចម្រុះទៅដោយបងប្អូនខ្មែរ-អ៊ិស្លាម, ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង, ទំពួន និងចារ៉ាយមកពីខាងរតនៈគិរី។ នៅអំឡុងពេលនោះ ខ្ញុំធ្លាប់បានជួបជាមួយនឹង កែ ពក ហើយគាត់ក៏ធ្លាប់បើកវគ្គនយោបាយបង្រៀនពីយុទ្ធសាស្រ្ដធ្វើសង្គ្រាមដល់កងទ័ពដែរ។ មុននឹងវាយប្រយុទ្ធនៅសមរភូមិណាមួយ កែ ពក តែងតែប្រជុំជាញឹកញាប់។
លុះដល់ជ័យជម្នះខ្មែរក្រហមនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្មែរក្រហមបានចាត់តាំងឲ្យខ្ញុំទៅធ្វើជាកងទ័ពមជ្ឈឹម លេខ៤៥០ ដោយមាន អ៊ិត សួង ជាប្រធាន។ អ៊ិត សួង តែងតែបើកការប្រជុំជាមួយយោធាក្នុងអង្គភាពរបស់ខ្លួនជាប្រចាំ។ កងរបស់ខ្ញុំ ដឹកនាំដោយ អ៊ិត សួង ធ្លាប់មានការប៉ុនប៉នរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ ប៉ុល ពត ចន្លោះពីឆ្នាំ១៩៧៦-១៩៧៧ ប៉ុន្ដែគម្រោងការនេះត្រូវបានបរាជ័យ។ កងរបស់ខ្ញុំបានរួមដៃគ្នាក្នុងកិច្ចការនេះជាមួយកង៣១០, កង៥០២, កងរថក្រោះ និងកងយន្ដហោះ។ នៅពេលនោះ ខ្ញុំត្រូវបានដំឡើងតួនាទីជាប្រធានអនុសេនាធំ ក្ដាប់កម្លាំងកងទ័ពប្រមាណ១២០នាក់។
អ៊ិត សួង ធ្លាប់រៀបចំកាំភ្លើងប្រភេទសេអ៊ឹមចំនួន១២គ្រឿង គ្រាប់៥០០០គ្រាប់ និងសព្វាវុធដទៃទៀតសម្រាប់ត្រៀមវាយប្រហារត្រង់ភូមិសាស្រ្ដច្រាំងចំរេះ, ឬស្សីកែវ និងព្រែកព្នៅ។ ក្រោយមក យើងមិនបានឯកភាពគ្នាឲ្យពេញលេញ និងគួបផ្សំនឹងការបែកការណ៍ពីមួយដំណាក់កាលទៅមួយដំណាក់កាលផងនោះ បានធ្វើឲ្យកងកម្លាំងរបស់ ប៉ុល ពត បំបែកកម្លាំងរបស់យើងបាន និងរកឃើញខ្មាំងស៊ីរូងផ្ទៃក្នុង។ សភាពការណ៍នៅពេលនោះ ចាប់ផ្ដើមមានភាពចលាចល គួបផ្សំនឹងការប៉ះទង្គិចជាមួយកងទ័ពវៀតណាមនៅតាមព្រំដែន។ បញ្ហាសំខាន់ គឺទាក់ទងនឹងការកំណត់ព្រំដែនមិនទាន់ច្បាស់លាស់នៅឡើយ រវាងភាគីខ្មែរក្រហម និងវៀតណាម។
ប៉ុល ពត មានគោលគំនិតម្ចាស់ការលើអធិបតេយ្យភាពប្រទេសរបស់ខ្លួន និងប្រឆាំងនឹងគោលគំនិតរបស់វៀតណាមដែលចង់បង្កើតសហព័ន្ធឥណ្ឌូចិន។ ប៉ុល ពត ក៏បានបញ្ជូនកងទ័ពក្នុងអង្គភាពលេខ១៦៤ ទៅវាយដណ្ដើមកោះត្រល់យកមកកាន់កាប់ដែរ ប៉ុន្ដែត្រូវទទួលបរាជ័យ ហើយកងទ័ពវៀតណាមបានរុញច្រានត្រលប់មកវិញ។
លុះដល់របបខ្មែរក្រហមបានដួលរលំនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ ខ្ញុំបានរត់ទៅរស់នៅតាមជាយដែន នៅត្រង់ចំណុចភ្នំជេរប្ដី។ ក្រោយមក យើងបានចូលទៅកាន់ភូមិប្រជាជន ហើយក៏បានជួបបញ្ហាជាច្រើន។ ប្រជាជនបានដេញកាប់យើង ដោយសារតែមានការខឹងសម្បារ និងស្អប់របបខ្មែរក្រហម ទាំងដែលយើងជាកងទ័ពមិនសូវដឹងព័ត៌មានសុខទុក្ខរបស់មូលដ្ឋានខាងក្រោយទេ។ បន្ទាប់មក កម្លាំងរបស់យើងប្រហែលមួយពាន់នាក់បានធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ស្ទឹងត្រង់ដោយប្រើកប៉ាល់ចំនួន២ដើម្បីដឹកជញ្ជូន។ ខ្មែរក្រហមបានឃោសនាទៅកាន់ប្រជាជនឲ្យមានការភ័យខ្លាចចំពោះវត្ដមានកងទ័ពវៀតណាមដែលចូលមក ហើយប្រជាជនមួយចំនួនបានរត់តាមយើងឡើងមកកាន់តំបន់១០០៣ នៅព្រំដែនភាគខាងជើង»៕
អត្ថបទដោយ សួត វិចិត្រ
[1] លឹម ជ័យទត្ដ សម្ភាសន៍ជាមួយសាំងរឿងនៅក្នុងស្រុកអន្លង់វែង ខេត្ដឧត្ដរមានជ័យ នៅក្នុងខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៣។