អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយជនជាតិអាមេរិក លោក Samuel Huntington ធ្លាប់បានទស្សន៍ទាយថា ជម្លោះពិភពលោកនាពេលអនាគតនឹងមិនមែនដោយសារមនោគមវិជ្ជា ឬសេដ្ឋកិច្ចនោះទេ ប៉ុន្តែដោយភាពខុសគ្នាខាងវប្បធម៌។ លោកបានលើកឡើងថា «ការបែងចែកដ៏ធំធេងក្នុងចំណោមមនុស្សជាតិ និងប្រភពសំខាន់នៃជម្លោះនឹងជាវប្បធម៌»។ ទស្សនៈនេះបានបង្ហាញថា វប្បធម៌របស់ជាតិសាសន៍មួយចំនួននឹងត្រូវបានចាត់ទុកថា ប្រសើរជាងវប្បធម៌របស់ជាតិសាសន៍មួយផ្សេងទៀត ដែលអាចបង្កឱ្យមានទស្សនៈឋានានុក្រមនៃវប្បធម៌។ ការអះអាងបែបនេះត្រូវបានគាំទ្រយ៉ាងខ្លាំងដោយអ្នករិះគន់​នៅក្រោយអាណានិគម និងអ្នកប្រឆាំងនឹងអាណានិគមនិយម។

អ្នករិះគន់ដ៏លេចធ្លោម្នាក់នៃឋានានុក្រមវប្បធម៌គឺ Aimé Césaire ដែលជាបុគ្គលដំបូងក្នុងការប្រឆាំងអាណានិគមនិយម។ លោកបានជំទាស់នឹងនិយមន័យរបស់លោកខាងលិចអំពីមនុស្សជាតិ និងសង្កត់ធ្ងន់លើបទពិសោធន៍របស់ប្រជាជនដែលត្រូវបានគេត្រួតត្រា ដោយបានអះអាងថា «អារ្យធម៌របស់ជាតិសាសន៍ណា​ដែលទទួលស្គាល់ការ​ធ្វើអណានិគម វានឹងជា​ជំងឺ​សីលធម៌។​ ការរិះគន់របស់លោកបានគូសបញ្ជាក់អំពីរបៀបដែលការសន្មត់នៃអំពើហិង្សា​នៃឧត្តមភាពវប្បធម៌ ដែលបង្ហាញអំពីបេសកកម្មនៃអរ្យធម៌។​

ស្រដៀងគ្នានេះដែរ Edward Said បានបង្ហាញពីគំនិត​​ និងការសិក្សារបស់លោកខាងលិចបានបង្កើតរូបភាពបន្ទាប “លោកខាងកើត” (របៀប​ដែលលោក​ខាងលិច​ប្រើ​ប្រាស់ដើម្បីយល់ និង​បកស្រាយ​អំពីលោកខាងកើត​ដើម្បីគ្រប់គ្រង)។​ លោកខាងកើតសំដៅទៅលើតំបន់អាស៊ី អាហ្វ្រិកខាងជើង និងមជ្ឈិមបូព៌ា។  មហាអំណាចលោកខាងលិចបានពណ៌នាតំបន់ទាំងនេះថាជាតំបន់ដែលអន់ថយ, ចម្លែក និង គ្មានហេតុផល ដែលជាហេតុ​ផលរបស់​លោកខាងលិច​ដើម្បីត្រួតត្រាស្របច្បាប់ដើម្បីជួយ​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រសើរឡើង​។ ការធ្វើអន្តរាគមន៍របស់លោកខាងលិចថា ជាអំពើសប្បុរសធម៌ ដើម្បីធ្វើឲ្យ​ប្រសើរឡើង​ គឺ​គ្រាន់​តែ​លេស​តែប៉ុណ្ណោះ តែធាតុពិតគឺ​ដើម្បីបម្រើឲ្យផលប្រយោជន៍ចក្រពត្តិនិយម។

លោក Frantz Fanon បានលើកឡើងថា សូម្បីតែវិទ្យាសាស្ត្រ និងចំណេះដឹងរបស់លោកខាងលិចក៏ជាប់ពាក់ព័ន្ធក្នុងការរក្សាការត្រួតត្រាអាណានិគមនិយមដែរ។ ចំពោះលោក Fanon ការរិះគន់ពិតប្រាកដនៃការធ្វើអាណានិគមនិយមត្រូវតែកើតចេញពីបទពិសោធន៍របស់អ្នករស់នៅ ជាជនរងគ្រោះ មិនមែនមកពីគំនិត​អរូបិរបស់​លោក​ខាងលិចនោះទេ។ លោកបានសង្កេតឃើញថា អ្នករស់នៅជាជនរងគ្រោះនៅក្រោមអាណានិគមនិយមត្រូវបានពណ៌នាជាញឹកញាប់ថា​ ជាមនុស្សគ្មានហេតុផល ឬអសីលធម៌ ដូច្នេះហើយ អ្នករស់នៅ ជាជនរងគ្រោះទាំងនោះ ចាំបាច់ទាមទារឲ្យមាន “ការសង្គ្រោះ”  ដោយលោកខាងលិចដែលត្រូវបានគេសន្មត់ថាអ្នកគ្រប់គ្រង។

នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី១៩ សង្គមលោកខាងលិច ជាពិសេសមហាអំណាចទ្វីបអឺរ៉ុប បានចាត់ចំណាត់ថ្នាក់វប្បធម៌ជាប្រព័ន្ធ ដោយដាក់ខ្លួនឯងនៅលើលំដាប់កំពូលតារាង។ មនោគមវិជ្ជានៃ “មនុស្សស្បែកស” បានកំណត់អាណានិគមនិយមជាកាតព្វកិច្ចសីលធម៌ ដោយពណ៌នាសង្គមវប្បធម៌លោកខាងលិចគឺ​ល្អ តែផ្ទុយទៅវិញសង្គមដែលមិនមែនជាលោកខាងលិច​គឺមានវប្បធម៌អន់ជាងខ្លួន ដែលចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​មានការ​ណែនាំ។ ជំនឿនេះបានវិវត្តពីភាពព្រៃផ្សៃទៅជាមានអារ្យធម៌ ត្រូវបានប្រើដើម្បីបង្ហាញអំពីភាពត្រឹមត្រូវនៃគោលនយោបាយកេងប្រវ័ញ្ច និងហិង្សាជាច្រើន ចាប់ពីការកាន់កាប់ និងការទាញយកធនធាន រហូតដល់ការបង្ខំឲ្យទទួល​យក​វប្បធម៌ថ្មីក៏មាន។​

គំនិតទាំងនេះមិនត្រឹមតែកើតមាននៅតែ​ក្នុងផលប្រយោជន៍ប្រវត្តិសាស្ត្រប៉ុណ្ណោះទេ តែបានបន្តរហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។ គ្រោះថ្នាក់នៃការរស់ឡើងវិញនូវឋានានុក្រមវប្បធម៌បែបនេះ គឺនៅតែកើតមាននៅក្នុងពិភពលោកសព្វថ្ងៃ ដែលជាសកលភាវូបនីយកម្មដែលមានការបែកបាក់គ្នា។ វោហាសាស្ត្រនយោបាយរបស់ប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក ដូណាល់ ត្រាំ (Donald Trump) ជាពិសេសពាក្យស្លោករបស់លោកថា “Make America Great Again” (ធ្វើឲ្យអាមេរិកអស្ចារ្យម្តងទៀត) ត្រូវបានគេបកស្រាយថាជាការគាំទ្រដោយលាក់លៀមចំពោះការ​លើក​វប្បធម៌មួយខ្ពស់ជាងវប្បធម៌មួយទៀត។ អ្នករិះគន់អះអាងថា មនោគមវិជ្ជានេះជំរុញទស្សនៈពិភពលោកដើរថយក្រោយ ដែលមិនត្រឹមតែពង្រីក បង្កគ្រោះថ្នាក់ប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងកំណត់រូបរាងគោលនយោបាយដែលមានសក្តានុពលបង្កគ្រោះថ្នាក់ក្នុងពិភពលោក រួមទាំងអំពើហិង្សា និងក្នុងករណីធ្ងន់ធ្ងរអាច​រហូតមានអំពីប្រល័យពូជសាសន៍ផងដែរ ។

ជាឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែងនៃជម្លោះវប្បធម៌បែបនេះ អាចត្រូវបានគេមើលឃើញនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដែលមានភាពតានតឹងបានផ្ទុះឡើងថ្មីៗនេះតាមបណ្តោយព្រំដែនរវាងកម្ពុជា និងថៃជុំវិញទីតាំងប្រាសាទបុរាណ។ ជម្លោះនេះបានធ្វើឲ្យមានបញ្ហាខ្វែងគំនិតគ្នារវាងប្រវត្តិសាស្ត្រ និងវប្បធម៌ដែលមានជាយូរមកហើយងើបឡើងវិញ។ ក្រុមអ្នកជាតិនិយមថៃជ្រុលមួយចំនួនបានចាត់ទុកជនជាតិខ្មែរថាជាមនុស្សមិនមានអរ្យធម៌ ខុសពីគំនិតរបស់ខ្លួនដែលគិតថា​វប្បធម៌ និងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន​ល្អជាង​។ ពាក្យពេជន៍ដែលមានការរើសអើងបែបនេះ ត្រូវបានគេយកមកប្រើប្រាស់ដើម្បីទាក់ទាញការទាមទារទឹកដីលើទីតាំងបេតិកភណ្ឌដែលមានសារៈសំខាន់ខាងវប្បធម៌។

ផ្ទុយទៅវិញ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានប្រកាន់យកវិធីសាស្រ្តអត់ធ្មត់ និងការទូត។ ដោយដឹងពីគ្រោះថ្នាក់ដែលបង្កឡើងដោយលទ្ធិជាតិនិយមជ្រុលដែលគ្មានការគ្រប់គ្រង ជាពិសេសដោយសារប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏ឈឺចាប់របស់ខ្លួនក្រោមរបបខ្មែរក្រហម កម្ពុជាបានព្យាយាមបន្ធូរបន្ថយភាពតានតឹងតាមរយៈការសន្ទនា និងការគោរពគ្នាទៅវិញទៅមក។ ថ្នាក់ដឹកនាំប្រទេសទទួលស្គាល់ថា លទ្ធិជាតិនិយមដែលចាក់ឫសគល់ក្នុងឧត្តមភាពវប្បធម៌ដែលត្រូវ​បានមើលឃើញជារឿយៗ នឹង​នាំទៅរកអំពើហិង្សា និងអស្ថិរភាព ដែលអាចបង្កផលវិបាកបំផ្លិចបំផ្លាញយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។

ការឆ្លើយតបរបស់ប្រទេសកម្ពុជាផ្តល់នូវជម្រើសដ៏មានឥទ្ធិពលមួយ។ ជំនួសឱ្យការគាំទ្រទស្សនៈពិភពលោកនៃឋានានុក្រមវប្បធម៌ ប្រទេសកម្ពុជាលើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីភាពចម្រុះវប្បធម៌ដែលចាក់ឫសគល់លើសមភាព និងការគោរពគ្នាទៅវិញទៅមក។ លើសពីនេះ កម្ពុជាបាននាំយកករណីនេះទៅកាន់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិដោយឈ្លាសវៃ ព្រោះវានឹងបម្រើដល់សន្តិភាព និងយុត្តិធម៌សម្រាប់ប្រជាជាតិទាំងពីរ ហើយសំខាន់ជាងនេះទៅទៀត គឺដើម្បីការពារបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌។ ក្នុងនាមជាប្រទេសមានអរិយធម៌ និងជាសមាជិកអង្គការសហប្រជាជាតិ ការគោរពតាមសេចក្តីសម្រេចរបស់តុលាការគឺជារឿងគួរឱ្យកោតសរសើរជានិច្ច។

ជាចុងក្រោយ វិធីសាស្រ្តនេះតំណាងឱ្យសំឡេងរបស់អ្នកបង្កើតសន្តិភាព។ វាផ្ទុយស្រឡះពីមនោគមវិជ្ជាបែងចែក និងត្រួតត្រា ប៉ុន្តែ​បាន​ផ្តល់ជូននូវគំរូនៃអត្ថិភាពរួមគ្នាដោយផ្អែកលើមនុស្សជាតិរួម។ នៅក្នុងពេលដែលសន្តិភាពពិភពលោកកំពុងតែប្រឈមនឹង​ភាពផុយស្រួយ ទស្សនៈបែបនេះមិនត្រឹមតែទាន់ពេលវេលាប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងចាំបាច់ទៀតផង ៕

____________________

ព្រំ ផល្លា អតីតនិពន្ធនាយក ឌីញូវស៍ (D-News) មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។ ផល្លា ធ្លាប់បម្រើការជាអ្នកវិភាគភស្តុតាងជាន់ខ្ពស់ អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា (ECCC)។ លោកបានបញ្ចប់បរិញ្ញាបត្រជាន់ខ្ពស់ផ្នែកសិក្សាពីសន្តិភាព និងការផ្សះផ្សា ពីសាកលវិទ្យាល័យCoventry ចក្រភពអង់គ្លេស, ហើយបច្ចុប្បន្ន កំពុងសិក្សាថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រជាន់ខ្ពស់ផ្នែកសិទ្ធិមនុស្ស និងការចូលរួមជាសកល នៅសាកលវិទ្យាល័យ Curtin ប្រទេសអូស្ត្រាលី។

ការអះអាង៖ មតិយល់ឃើញ​នៅក្នុង​អត្ថបទនេះ គឺសុទ្ធសឹង​តែជារបស់អ្នក​និពន្ធផ្ទាល់​ប៉ុណ្ណោះ ដោយមិនឆ្លុះបញ្ចាំងអំពី ឬតំណាង​ឲ្យ​ទស្សនៈរបស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាទេ។