ឆ្នាំ១៩៧៣ សុផាន បានស្ម័គ្រចិត្ដចូលបម្រើចលនាខែ្មរក្រហម និងត្រូវបានសមមិត្ត មីន ចាត់តាំងឲ្យធ្វើជាគ្រូបង្រៀនកុមារតូចៗចំនួន៥០នាក់ក្នុងកងកុមារ ឲ្យចេះធ្វើការងារដូចជា៖​ កើប និងប្រមូលអាចម៍គោសម្រាប់ធ្វើជី, កាប់ និងចិញ្រ្ចាំទន្រ្ទានខេត្ត, កាប់ដីដំបូក និងឃ្វាលសត្វគោ-ក្របី។ គ្រូបង្រៀននៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម ភាគច្រើនគឺជាប្រជាជនដែលមិនមានចំណេះដឹង និងវិជ្ជាជីវៈជ្រៅជ្រះនោះទេ ដោយសារតែប្រជាជនមួយចំនួនតូចប៉ុណ្ណោះដែលអាចអាន សរសេរអក្សរបានខ្លះៗ។ ខាងក្រោមនេះ គឺជាសាច់រឿងរបស់អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមម្នាក់ ដែលបច្ចុប្បន្នរស់នៅខេត្តក្រចេះ៖

អ៊ី សុផាន[1] ហៅ ចាត នៅក្នុងប្រវត្តិរូបមានឈ្មោះ អ៊ី ស្រីនាង អាយុ៤៦ឆ្នាំ (២០០៦) មានប្ដីឈ្មោះ រ៉ាវុធ និងមានកូនប្រុសម្នាក់ រស់នៅភូមិស្រែស្ដៅ ឃុំអូរឫស្សី ស្រុកក្រចេះ ខេត្តក្រចេះ។ សុផាន រៀនបានត្រឹមថ្នាក់ទី៧ (ចាស់) នៅអនុវិទ្យាល័យឆ្លូង។ សុផាន មានឪពុកឈ្មោះ យ៉េន ម្ដាយឈ្មោះ ទង ជិន និងមានបងប្អូនចំនួន៦នាក់ (ស្រី២នាក់)។

នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម មិនមានប្រជាជនណាម្នាក់ដែលនៅផ្ទះទំនេរមិនចេញទៅធ្វើការងារនោះទេ។ កុមារត្រូវបានប្រើឲ្យធ្វើការងារស្រាលៗ។ ចំណែកមនុស្សចាស់ៗ ត្រូវទទួលតួនាទីមើលថែទាំកុមារតូចៗ និងសត្វពាហនៈ ព្រមទាំងត្បាញកញ្រ្ចែងល្អី។ មនុស្សដែលមានអាយុចាប់ពី១៤ឆ្នាំឡើងទៅ (កុមារវ័យជំទង់) ត្រូវទទួលការងារធ្ងន់ៗ និងលំបាក។ កុមារជំទង់ៗទាំងនេះ ត្រូវទទួលបញ្ជាឲ្យជីកប្រឡាយ ឬអាងស្តុកទឹក, លើកទំនប់, កាប់ឈើធ្វើផ្ទះ, រានដីដើម្បីធ្វើស្រែចម្ការ ក៏ដូចជាស្ទូង និងច្រូតកាត់ស្រូវ។ ប្រជាជនស្ទើរគ្រប់រូបធ្វើការច្រើនជាង១២ម៉ោងក្នុងមួយថ្ងៃ និង៧ថ្ងៃក្នុងមួយសប្ដាហ៍ ដោយគ្មានពេលសម្រាក ឬទទួលទានអាហារបានគ្រប់គ្រាន់ទេ។ ប្រជាជន ជួនកាល ត្រូវធ្វើការតាំងពីព្រលឹមស្រាងៗរហូតដល់ពាក់កណ្ដាលយប់ទើបអាចឈប់សម្រាកបាន។[2]

តាមការបញ្ជាក់របស់ សុផាន កុមារចាប់ពីអាយុ១២ឆ្នាំឡើងទៅ ត្រូវអង្គការប្រមូលឲ្យចូលជួរ ហើយកុមារមួយចំនួនទៀតដែលមានមាឌធំ ប៉ុន្តែមានអាយុមិនទាន់គ្រប់១២ឆ្នាំ ត្រូវអង្គការកេណ្ឌទៅជាមួយដែរ។ អ្នកទាំងអស់នោះ ត្រូវអង្គការជម្លៀសទៅធ្វើការងារនៅតំបន់ឆ្ងាយពីភូមិ និងសមាជិកគ្រួសារ។ នៅពេលដែលចេញទៅ គឺមិនងាយនឹងបានត្រលប់មកផ្ទះជួបជាមួយនឹងសមាជិកគ្រួសារទេ។ អ្នកដែលមានប្ដី-ប្រពន្ធ អាចធ្វើការងារនៅក្នុងភូមិ-ស្រុករបស់ខ្លួន ដោយមិនត្រូវបានជម្លៀសទៅតំបន់ឆ្ងាយ។ សុផាន បាននិយាយថា៖ “នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម សូម្បីជាបងប្អូនក៏មិនហ៊ាននិយាយរកគ្នាដែរ ត្រូវផ្ដាច់មនោ​សញ្ចេតនាទាំងអស់”។ នៅអំឡុងពេលនោះ មិនមានបុរស និងស្រ្តីណាហ៊ានជជែកគ្នាលេង នៅពេលដែលគាត់កំពុងធ្វើការងារឡើយ ព្រោះខ្លាចត្រូវអង្គការចោទប្រកាន់ថាខូចសីលធម៌ ហើយត្រូវចាប់យកទៅធ្វើទារុណកម្ម និងសម្លាប់។

ឪពុករបស់ សុផាន ត្រូវបងប្អូនជីដូនមួយរបស់ខ្លួនឈ្មោះ ឌន មានតួនាទីជាប្រធានភូមិ ចោទប្រកាន់ថាក្បត់ជាតិ និងចាប់យកទៅឃុំនៅមន្ទីរឃុំ។ មូលហេតុដែលឪពុករបស់គាត់ត្រូវចោទប្រកាន់ថាក្បត់ជាតិគឺ ដោយសារតែគាត់លួចលាក់ស្រានៅក្នុងស្រូវ ទុកសម្រាប់ម្ដាយរបស់ សុផាន ហូបបន្ទាប់ពីសម្រាលកូនរួច។ សុផាន បានបញ្ជាក់ថា នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម មនុស្សស្រីតែងមានផលលំបាកក្នុងការរស់នៅ ព្រោះមនុស្សស្រីត្រូវមានអនាម័យសម្រាប់ខ្លួនឯង ប៉ុន្តែនៅក្នុងរបបនោះគឺគ្មានសូម្បីតែសាប៊ូកក់សក់។ អង្គការចែកសម្លៀកបំពាក់ក្នុងមួយឆ្នាំឲ្យម្នាក់ពីរសម្រាប់។ ក្នុងករណីសម្លៀកបំពាក់ទាំងនោះដាច់រហែក គឺត្រូវយកក្រណាត់មកប៉ះលើបំណែកដែលមានចន្លោះ។ ក្នុងគោលការណ៍របស់ខ្មែរក្រហម សម្លៀកបំពាក់ត្រូវតែជាពណ៌ខ្មៅ។ ប្រសិនជាប្រជាជនណាដែលទទួលបានខោអាវដែលអង្គការចែកឲ្យ មិនមែនជាពណ៌ខ្មៅ គឺត្រូវតែយកទៅជ្រលក់ឲ្យទៅជាពណ៌ខ្មៅ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៦ សុផាន បានចូលធ្វើការងារនៅក្នុងកងពល៣១០ ដែលស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ អឿន ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពីមេកងពលឈ្មោះ អឿន ត្រូវបានចាប់ខ្លួន កងពល៣១០ត្រូវរំលាយ ហើយសុផាន ត្រូវអង្គការបញ្ជូនទៅភូមិភាគបូព៌ា[3]។ ដោយសារតែការចាប់ខ្លួនរបស់មេកងពល និងប្រធានក្រុម ប្រជាជនទាំងអស់ដែលស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់កងពលនោះ តែងតែមានភាពភ័យខ្លាចថា នឹងមានថ្ងៃណាមួយអង្គការចាប់ខ្លួនរូបគាត់យកទៅសម្លាប់។ ដូច្នេះ អ្នកទាំងនោះបានលួចខ្សិបប្រាប់គ្នាថា ត្រូវតែខិតខំធ្វើការងារឲ្យអង្គការ។ ហេតុការណ៍នោះ ធ្វើឲ្យមានផលប៉ះពាល់ដល់អាយុជីវិតរបស់ប្រជាជនជាច្រើននាក់ ព្រោះតែការខិតខំធ្វើការងារមិនហ៊ានឈប់សម្រាក ខិតខំធ្វើការងារទាំងដែលខ្លួនមានជំងឺ មិនទទួលយកការព្យាបាល និងប្រជាជនមួយចំនួនទៀតទទួលការព្យាបាលរួចហើយ ប៉ុន្តែថ្នាំមិនត្រូវនឹងស្ថានភាពជំងឺ។

នៅចុងឆ្នាំ១៩៧៨ យោធារបស់ខ្មែរក្រហម ទទួលរងការវាយប្រហារ បណ្ដាលឲ្យយោធារបស់ខ្មែរក្រហមជាច្រើនស្លាប់ និងរបួស។ កងទ័ពរណសិរ្សសាមគ្គីសង្គ្រោះជាតិកម្ពុជា សហការជាមួយកងទ័ពស្ម័គ្រចិត្តវៀតណាម បានវាយរំដោះប្រទេសកម្ពុជាពីទិសខាងកើត និងសង្គ្រោះប្រជាជនបានជាបន្តបន្ទាប់។ នៅថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ កងទ័ពបានវាយរំដោះទីក្រុងភ្នំពេញ ហើយថ្ងៃនេះបានក្លាយជាថ្ងៃប្រវត្តិសាស្ត្រនៃការរំដោះជាតិ។[4] នៅអំឡុងពេលនៃការវាយប្រហារ សុផាន បានរត់ចូលពៃ្រចម្ការកៅស៊ូ និងបន្ដដំណើររហូតទៅដល់ព្រំដែនថៃ។ នៅឆ្នាំ១៩៨០ សុផាន បានត្រលប់មកស្រុកកំណើតរបស់គាត់ និងប្រកបរបរធ្វើស្រែចម្ការ ដើម្បីចិញ្ចឹមគ្រួសារ។ ចំពោះតួនាទីជាគ្រូបង្រៀនដែលធ្លាប់ធ្វើនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម គាត់មិនបានយកមុខរបរនោះមកអនុវត្តបន្តទៀតឡើយ ព្រោះរូបគាត់ដឹងពីសមត្ថភាពរបស់ខ្លួនឯងច្បាស់ថា មិនអាចបង្រៀនសិស្សនៅជំនាន់ក្រោយបានឡើយ ដោយហេតុថាគាត់គ្មានចំណេះវិជ្ជាគ្រប់គ្រាន់៕

អត្ថបទដោយ នេន ស្រីមុំ

---

[1] ឯកសារលេខ KRI0048, អ៊ី សុផាន ហៅ ចាត (យុទ្ធនារី) បទសម្ភាសដោយ ឡុង ដានី, នៅថ្ងៃទី៤ ខែមីនា​ ឆ្នាំ២០០៦, បណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។

[2] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី និងអ្នកនិពន្ធឯទៀត, ប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩), បោះពុម្ពលើកទីពីរ (ភ្នំពេញ៖ មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, ២០២០), ទំព័រ ៤៧។

[3] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី និងអ្នកនិពន្ធឯទៀត, ប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩), បោះពុម្ពលើកទីពីរ (ភ្នំពេញ៖ មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, ២០២០), ទំព័រ ៣៣ “ភូមិភាគបូព៌ា (ភូមិភាគ២០៣) ដឹកនាំដោយ សោ ភឹម ដែលបានធ្វើអត្ថឃាត នៅខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៨។ ភូមិភាគនេះរួមមានខេត្តព្រៃវែង និងខេត្តស្វាយរៀងទាំងមូល, ផ្នែកខ្លះនៃខេត្តកំពង់ចាមដែលស្ថិតនៅត្រើយខាងឆ្វេងទន្លេមេគង្គទាំងអស់, ស្រុកឆ្លូងក្នុងខេត្តក្រចេះ និងស្រុកចំនួន៣ក្នុងខេត្តកណ្ដាល រួមមានស្រុកខ្សាច់កណ្ដាល ស្រុកល្វាឯម និងស្រុកមុខកំពូល។ ភូមិភាគនេះចែកចេញជា៥តំបន់ រួមមាន៖ តំបន់២០ តំបន់២១ តំបន់២២ តំបន់២៣ និងតំបន់២៤។”

[4] ឃួន វិច្ឆិកា និងអ្នកឯទៀត, ប្រវត្តិវិទ្យាថ្នាក់ទី៦៖ ខ្មែរ និងដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់វិបុលភាព (ភ្នំពេញ៖ អនុគណៈកម្មការមុខវិជ្ជាឯកទេសប្រវត្តិវិទ្យា ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា, ២០២៥), ទំព័រ ៤១។