ធ្វើការទាំងសរសៃខ្ចីនៅសម័យខ្មែរក្រហម
(ស្វាយរៀង) ៖ ស៊ាន សាវី អាយុ៧០ឆ្នាំ រស់នៅភូមិត្រពាំងព្រីង ឃុំអង្គប្រស្រែ ស្រុករមាសហែក ខេត្តស្វាយរៀង។
សាវី បានរៀបរាប់ថា នៅក្នុងរបប លន់ នល់ គាត់បានរស់ឆ្លងកាត់ការលំបាកដោយរត់គេចពីគ្រាប់ផ្លោងទម្លាក់មកក្នុងភូមិជារឿយៗ។ សារី និងប្រជាជនដទៃទៀតរស់នៅដោយមានការភិតភ័យ។ គ្រាប់បែកបានបំផ្លាញទ្រព្យសម្បត្តិ ផ្ទះសំបែង វត្តអារាម និងបានសម្លាប់អាយុជីវិតមនុស្ស និងសត្វ។
ឆ្នាំ១៩៧៥ នៅស្រុកកំណើតរបស់ សារី នៅខេត្តបន្ទាយមានជ័យ ប្រជាជនកាន់តែរងការលំបាកបន្ថែម បន្ទាប់ពីខ្មែរក្រហមទទួលបានជ័យជំនះលើរបប លន់ នល់។ ក្នុងភូមិទាហានខ្មែរក្រហមបានដើរប្រមូលទ្រព្យសម្បត្តិ និងគោ ក្របី របស់ប្រជាជនយកមកទុកប្រើប្រាស់រួមក្នុងសហករណ៍។ ចំណែក ស្រែ ចំការ និងដំណាំបន្ទាប់បន្សំផ្សេងៗ ក៏ខ្មែរក្រហមមិនអនុញ្ញាតឲ្យប្រជាជនបេះហូបដែរគឺទុកជារបស់សមូហភាព។ ប្រសិនបើខ្មែរក្រហមដឹងថា មានអ្នកបេះហូបគឺត្រូវយកទៅសម្លាប់ចោលមិនខាន។ រីឯរូបិយប័ណ្ណវិញក៏មិនអនុញ្ញាតឲ្យប្រើប្រាស់ដែរ។ ប្រជាជនទាំងអស់តំរូវឲ្យរស់នៅក្នុងកង ដែលមានកងកុមារ កងយុវជន និងកងមនុស្សចាស់ជាដើម។ ប្រជាជនទាំងអស់មិនអាចរស់នៅផ្ទះរបស់ខ្លួនបានទេ ផ្ទះធំត្រូវរុះរើយកឈើដើម្បីទៅសាងសង់ផ្ទះតូចៗឲ្យអ្នកគ្មានផ្ទះស្នាក់នៅ ឬប្រជាជនដែលទើបតែជម្លៀសមក។ សាវី បានឃើញខ្មែរក្រហមប្រើប្រជាជនក្នុងភូមិដើម្បីបំផ្លាញសំណង់ផ្សេងៗ។ ខ្មែរក្រហមបានវាយកម្ទេចព្រះពុទ្ធបដិមាករ ព្រះវិហារ និងយកទីធ្លាវត្តធ្វើជាកន្លែងដាក់ស្រូវអង្ករ និងធ្វើជាឃ្លាំងសម្រាប់ផ្ទុកអាវុធ និងធ្វើជារោងបាយសហករណ៍ជាដើម។ ចំណែកព្រះសង្ឃត្រូវចាប់ផ្សឹក និងប្រើឲ្យទៅធ្វើស្រែចម្ការដូចប្រជាជនទូទៅដែរ។ ប្រជាជនទាំងអស់តំរូវឲ្យស្លៀកពាក់ខ្មៅ ឬត្រូវយកសំលៀកបំពាក់ពណ៌ទៅជ្រលក់ជាមួយផ្លែមាក់ក្លឿ។
សាវី ក៏បានឃើញទាហានខ្មែរក្រហមចាប់ប្រជាជនមូលដ្ឋាន និងប្រជាជនថ្មីដែលចេះដឹងក្នុងរបប លន់ នល់ យកទៅសម្លាប់ចោល។ អ្នកនៅសហករណ៍បានប្រាប់គាត់ថា ខ្មែរក្រហមខ្លាចអ្នកទាំងនោះតវ៉ាបះបោរប្រឆាំងនឹងខ្លួន។ ផ្ទុយទៅវិញអង្គការបានទុកអ្នកគ្មានចំណេះដឹង ដើម្បី ងាយស្រួលគ្រប់គ្រង។ ចំណែកក្មេងៗ ដែលកំពុងស្ថិតក្នុងវ័យសិក្សាក៏មិនទទួលបានការសិក្សាអប់រំដែរ គឺរៀនបានត្រឹមអក្ខរកម្មប៉ុណ្ណោះ។ កុមារត្រូវដើរប្រមូលអាចម៍គោ និងដើមទន្រ្ទានខេត្តយកមកធ្វើការជីដាក់ស្រែ។ លើសពីនេះទៀតក្នុងរបបខ្មែរក្រហម សាវី នៅសរសៃខ្ចី ត្រូវបានបង្ខំឲ្យធ្វើស្រែ ជញ្ជូនស្រូវ និងបុកស្រូវជាដើម។ នៅពេលឈឺម្តងៗ សារី មិនទទួលបានការព្យាបាលត្រឹមត្រូវនោះទេ គឺមានតែថ្នាំដូចអាចម៍ទន្សាយមួយមុខប៉ុណ្ណោះសម្រាប់ព្យាបាលជំងឺគ្រប់មុខ។
ក្រោមមកដោយឃើញ សាវី មានសុខភាពមិនល្អនិងសរសៃខ្ចីគេបានផ្លាស់គាត់ឲ្យទៅលាយជីសម្រាប់ដាក់ស្រែវិញ។ ជីនៅសម័យនោះគឺយកដីដំបូកមកវាយឲ្យម៉ត់ លាយជាមួយដើមទន្ទា្រនខេត្ត លាមកសត្វ និងលាមកមនុស្ស។
បន្ទាប់ពីរបបខ្មែរក្រហមដួលរលំ សារី បានធ្វើដំណើរ មករស់នៅឯខេត្តស្វាយរៀងដែលជាស្រុកកំណើតខាងប្តី ប្រកបរបបលក់ដូរ និងធ្វើស្រែរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។
សម្ភាសន៍ដោយ ព្រាប ច័ន្ទពិសី នៅថ្ងៃទី១៦ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៤
អត្ថបទដោយ អេង សុខម៉េង